The Hitchhiker’s Guide To The Night Sky - 29/11/2022

Figuur 1: Kijk op 2 december tussen 21u30 en 23u30 naar de quincunx boven de Copernicus krater op de maan (links). Kijk vervolgens op 3 december tussen 21u en 23u naar de golden handle op de dag-nachtgrens van de maan (rechts).

Figuur 2: Kijk op 6 december na zonsondergang naar de samenstand van de maan met de Pleiaden.

Figuur 3: Zie op 8 december Mars verdwijnen achter de maan. Kijk omstreeks 6u ‘s ochtends voor het verdwijnen, en terug rond 7u om Mars terug tevoorschijn te zien komen.

Figuur 4: Bekijk op 8 december de overgang van de schaduw van Jupiters grootste maan Ganymedes. Grootste kans om met beperkte equipment (kleine telescoop of verrekijker) het fenomeen te zien is omstreeks 22u45.

De werkgroep sterrenkunde brengt The Hitchhikers’s Guide To The Night Sky terug! Zie het als een tweede seizoen waarin het ontdekken van de sterrenhemel verder gaat. We proberen u opnieuw wegwijs te maken aan de hemel door mooie verschijnselen onder de loep te nemen, zowel in een kort overzicht bovenaan de blogpost, als in een uitgebreidere uitleg in de blogpost zelf.

1 Speciale Maanfenomenen

Gedurende een tijdsperiode van ongeveer 2 uur is op vrijdag 2 december een quincunx op de maan zichtbaar. Quincunx betekent ’vijf ogen van een dobbelsteen’, wat het ook lijkt voor te stellen.

Wanneer de terminator (dag- en nachtgrens) bij de Copernicus krater ligt, ligt de laag-vlakte in de schaduw, maar worden vijf bergtoppen van de maan-Karpaten wel belicht. Deze bergtoppen lichten op en tonen zo een geometrisch gevormd cijfer vijf, zoals op een dobbelsteen.

Dit fenomeen duurt slechts ongeveer 2 uur, niet vergeten kijken in deze korte tijdsperiode is dus de boodschap. Figuur 1 toont alvast wat te verwachten in de ingezoomde foto.

Een dag later worden we getrakteerd met het gouden handvat van de maan. In de laag-vlakte Sinus Iridum is het nog nacht, terwijl de dieper in de nacht gelegen bergketen Montes Jura hoog genoeg uitsteekt om wel al licht te reflecteren. Hierdoor krijgt de maan een verlicht oortje op de terminator. Figuur 1 toont op de foto van de volledige maan het gouden handvat.

2 Samenstand Maan – Pleiaden

Op dinsdag 6 december staat de maan op zo’n 3◦ van de open sterrenhoop M45, ook wel bekend als de Pleiaden. Gedurende de hele nacht kunt u de samenstand aanschouwen. Kijken kan perfect met het blote oog, of met een simpele verrekijker. Een telescoop is bij deze samenstand overbodige luxe, aangezien het duo totaal niet samen in een beeldveld zal passen.

De Pleiaden is een zogenaamde open sterrenhoop. Dit betekent dat de sterren uit deze sterrenhoop tegelijk zijn ontstaan uit dezelfde grote gaswolk, en sindsdien alleen maar meer hun eigen weg – weg van elkaar – zijn uitgegaan. De leeftijd van de Pleiaden wordt geschat op zo’n 100 miljoen jaar. Over zo’n 250 miljoen jaar zullen de sterren van M45 zodanig ver van elkaar zijn verwijderd dat ze niet meer gravitationeel aan elkaar gebonden zullen zijn, vandaar de naam ’open’ sterrenhoop.

Let bij het kijken naar de Pleiaden zeker op een blauwkleurige gloed rond de helderste sterren die u al met uw blote oog kunt onderscheiden. Dit is een restant van de waterstofwolk waaruit de sterren zijn ontstaan. Doe ook gerust de oerdegelijke oogtest van bij de Native Americans en tel eens hoeveel afzonderlijke sterren u enkel met behulp van uw ogen kunt tellen. Op perfect donkere plaatsen zouden er 9 tot 10 sterren te onderscheiden moeten zijn. Hier in het verstedelijkte Vlaanderen moeten we ons tevreden stellen met 6 tot 7 afzonderlijke sterren.

3 Maan Bedekt Mars

In de vroege ochtend van donderdag 8 december vindt een fenomeen plaats dat de moeite waard is om voor op te staan. Voor ongeveer een uur lang verdwijnt Mars van het hemelgewelf doordat hij bedekt wordt door de maan. Het bedekken begint rond 6u, waarna Mars terug van achter de maan tevoorschijn komt omstreeks 7u.

Wat het des te specialer maakt is dat de maan deze ochtend ook zijn meest volle toestand bereikt, en dat Mars deze ochtend in exacte oppositie staat met de zon. Dat Mars is oppositie staat (aan de tegenovergestelde kant staan dan de zon vanop de aarde gezien) heeft tot gevolg dat Mars optimaal zonlicht kan reflecteren en dus op zijn helderst is, wat de zichtbaarheid verhoogt. Nog een leuke bijkomstigheid is dat de dichtste afstand van Mars bij de aarde exact een week geleden plaatsvond, waardoor Mars ook groter dan gemiddeld aan de hemel staat. Mars waarnemen is dus echt een must momenteel. Kijken naar Mars doet u best nog voor begin december, want vanaf december zal de schijnbare grootte van Mars aan de hemel afnemen. Pas in januari 2025 wordt Mars opnieuw zo goed zichtbaar zoals hij nu is.

4 Ganymedesovergang over Jupiter

Op donderdag 8 december schuift de grootste Jupitermaan, Ganymedes, voor Jupiter. Een Ganymedesovergang over Jupiter als het ware. Dit fenomeen is echter niet zichtbaar vanop aarde, omdat Jupiter en Ganymedes beiden veel zonlicht reflecteren en niet te onderscheiden zijn van elkaar wanneer Ganymedes voor Jupiter staat. Enige tijd na de overgang van de maan zelf, trekt echter ook de schaduw van Ganymedes over de Jupiter-schijf. Dat is wel goed zichtbaar, aangezien een donker schijfje op een lichtende schijf wel goed opvalt.

Om 21u35 verschijnt de schaduw van Ganymedes voor het eerst op Jupiter. Ganymedes zelf staat op dat moment direct west van Jupiter. De schaduw blijft zichtbaar tot 00u10, maar kijken doet u best rond 22u45, aangezien dan de schaduw centraal op het oppervlak staat. Om de overgang waar te nemen gebruikt u best een telescoop, of op zijn minst een verrekijker. Met het blote oog zal dit fenomeen niet te bewonderen zijn.