The Hitchhiker’s Guide To The Night Sky - 15/11/2022

Figuur 1: Kijk in de periode tussen 17
en 19 november een paar uur naar de he-
mel om het hoogtepunt van de Leoniden
meteorenzwerm waar te nemen.

Figuur 2: Saturnus staat vrij laag aan de horizon, maar met de steeds vroeger wordende nachten kan hij waargenomen worden zonder lang in de kou te moeten opblijven. Kijk hiervoor zo’n 20° boven de zuidelijke horizon met een kleine telescoop om de ringen waar te nemen.

Figuur 3: Kijk op zaterdag 19 november ongeveer 81° boven het zuiden om het Andromedastelsel vlak boven uw hoofd te vinden.

De werkgroep sterrenkunde brengt The Hitchhikers’s Guide To The Night Sky terug! Zie het als een tweede seizoen waarin het ontdekken van de sterrenhemel verder gaat. We proberen u opnieuw wegwijs te maken aan de hemel door mooie verschijnselen onder de loep te nemen, zowel in een kort overzicht bovenaan de blogpost, als in een uitgebreidere uitleg in de blogpost zelf.

1 Meteorenzwerm Leoniden

Op 17 november bereikt de meteorenzwerm de Leoniden haar hoogtepunt. Deze meteoren zijn afkomstig van de Tempel-Tuttle¹ komeet. Dit ijsbrokje heeft een omloopperiode van 33 jaar en wordt hierdoor geklasseerd als een Halley-type komeet. Om de 33 jaar wordt het stof waar de aarde door kan passeren dus “ververst”. Wanneer dit gebeurt, kan een meteorenstorm voorkomen. In zo’n geval kunt u op zijn minst 1000 meteoren per uur waarnemen! In het geval van de Leoniden is dit nog spectaculairder.
Dan kunt u wel honderdduizenden meteoren op korte tijd zien²! De vorige Leoniden meteorenstorm was echter in 2002, we zullen dus nog even moeten wachten om de volgende mee te maken.

Op 17 november zullen we dus de piek tegenkomen waarbij we door de stroom aan achtergelaten stof van Tempel-Tuttle bewegen. Hierbij zouden we rond de 10-15 meteoren per uur kunnen zien. Maar op 19 november is het mogelijk dat een debriswolk uit Tempel-Tuttle’s passage in 1733, die zich sindsdien langs de komeet zijn baan om de zon verplaatste, de aarde kruist om voor een tweede, spectaculairdere meteorenzwerm te zorgen.
Er is wat discussie over de exacte getallen, maar het zou mogelijk moeten zijn om 50 meteoren per uur te zien. Met heel veel geluk zouden we zelfs 250 of meer kunnen zien! De meteoren zullen lijken te ontstaan in het sterrenbeeld Leeuw maar zijn eigenlijk overalaan de hemel zichtbaar.

2 Saturnus goed en vroeg zichtbaar

Aangezien de winter nadert en dagen korter worden, kunnen we al steeds vroeger en vroeger naar de sterrenhemel beginnen kijken. Rond een uur of zeven kunt u nu al Saturnus op een 20° boven de zuidelijke horizon vinden. Met een kleine telescoop kunt u gemakkelijk de ringen zien (ongeveer 80x vergroot is voldoende, is uit eigen ervaring gebleken).
Die ringen zijn hoogstwaarschijnlijk een restant van een maantje dat lang geleden te dicht bij Saturnus is gekomen en door de sterke getijdenkrachten uiteen is gerukt. Zo’n getijdenkrachten zijn een gevolg van het verschil in aantrekkingskracht tussen de kant die naar de planeet is gericht en degene die er weg van wijst. De dichtere kant ondervindt dan een hardere aantrekking dan de verdere kant. Dit krachtsverschil kan extreem worden
wanneer een maantje zich te dicht bij de planeet plaatst, met een catastrofe tot gevolg. Het maantje wordt uiteen gerukt en de brokstukken vormen een ringsysteem, bestaande uit kleine rots- en ijsblokken rond de planeet.

Als u aan planeten met ringen denkt, denkt u uiteraard aan Saturnus, misschien ook aan die ene planeet uit de opening shot van Rogue One en heel misschien ook wel aan Uranus met zijn zijwaartse ringen. Maar de andere twee reuzen in ons zonnestelsel, Jupiter en Neptunus, hebben elk ook een bescheiden ringsysteem. De ringen van Jupiter zijn zodanig klein dat ze pas bij het passeren van Voyager 1 in 1979 opgemerkt werden.
Deze vinden hun origine niet in het uiteenrijten van maantjes, maar opgestoven stof van meteorietinslagen op de manen van Jupiter.
De ringen van Neptunus werden later in 1984 ontdekt vanop Aarde en in 1989 gefotografeerd door Voyager 2.

3 Ziet u Andromeda niet in het zenit?

Op 19 november om 21:40u zal Andromeda met 81° graden boven de zuidelijke horizon bijna pal boven uw hoofd in het zenith staan. Het Andromedastelsel/Andromedanevel/M31 is onze buur als we het hebben over sterrenstelsels. Op een luttele 2,5 miljoen lichtjaar van ons is ze een kosmische steenworp van ons verwijderd, al zou het met Ryanair wel een
goede 937 miljoen jaar duren om er te geraken.

Andromeda ontleent haar naam aan het gelijknamige sterrenbeeld Andromeda waarin ze zich bevindt. In de Griekse mythologie was zij de dochter van koning Cepheus en zijn vrouw Cassiopeia. Wanneer Cassiopeia stoefte dat haar dochter mooier was dan de Nere ̈ıden (metgezellen van Poseidon), liet de furieuze zeegod het zeemonster Cetus los op het koninkrijk van Cetus. Bij het raadplegen van het orakel om dit monster te stoppen, krijgt Cepheus te horen dat hij zijn dochter moet offeren aan het zeemonster. Met een gebroken hart stemt deze hiermee in en ketent hij Andromeda vast aan de rotsen aan zee, en laat hij haar daar om verorberd te worden door Cetus. Net wanneer Cetus uit de golven opdoemt, vliegt de Griekse held Perseus voorbij. Deze heeft juist Medusa geveld.
Als trofee en wapen houdt hij het hoofd van de Gorgo. Door het richten van Medusa’s hoofd op Cetus versteent het monster (letterlijk) en is Andromeda gered.
Aan de hemel kan je dit verhaal nog steeds uitgespeeld zien worden: Andromeda, Perseus, Cetus, Cepheus en Cassiopeia staan alle vijf tezamen aan de hemel, tot in de eeuwigheid hun verhaal uit te spelen.

4 Toemaatje: Manhattanhenge

De naam verklapt het al, voor dit verschijnsel moet u in Manhattan, New York zijn. Hier kunt u op de ochtenden van 29 en 30 november de zon zien opkomen tussen de wolkenkrabbers van Manhattan.
De foto geeft het al weg, maar je kan zien dat de weg op dat moment ook enorm versperd wordt door alle New Yorkers die een perfect insta-shot willen verkrijgen

Voetnoten:

1. Fantastische naam
2. Voor fans van Andor: denk aan The Eye