The Hitchhiker's Guide To The Night Sky 16 februari 2021 19 februari: samenstand van Mars, de maan en de Pleijaden (ZZW) 1 maart: samenstand van Mars met de Pleijaden (ZW) The best conversation I had was over forty million years ago, and it was with a coffee machine. [Marvin] – Douglas Adams Terwijl we de eerste verjaardag van Lockdown 1 naderen, lijkt sociaal contact steeds meer iets uit een ver verleden. Voor degenen die zich onderhand herkennen in Marvin, de depressieve robot uit de Hitchhiker’s Guide To The Galaxy, hebben we wederom een handleiding tot de sterrenhemel klaar staan. Deze week kunnen we bovendien vanuit onze luie zetel naar een Marslanding kijken. Volg live de delicate landing van de Perseverance rover! Samenstand van Mars, de maan en de Pleijaden Jawel hoor, Mars is nog steeds zichtbaar aan de hemel. Ondertussen denkt u waarschijnlijk: “Mars is gewoon altijd zichtbaar! Waarom moeten we dit nog vermelden?” Wel, dat is niet helemaal waar. Kijk maar naar de zichtbaarheidsgrafiek in figuur 1: Mars is vooral de eerste maanden van het jaar zichtbaar bij donkere hemel (de donkerblauwe oppervlakte). De lichtblauwe kleur stelt daglicht voor en de groene band betekent dat Mars onder de horizon is. De rode lijn vertelt ons wanneer de planeet in het zuiden staat en het zijn grootste hoogte boven de horizon bereikt. Als we de planeet nog eens goed willen bekijken met zo weinig mogelijk achtergrondlicht, dan wachten we beter niet te lang! Het kleine sprongetje dat we in de groene strip zien op het einde van maart en oktober is de overgang van winteruur naar zomeruur en vice versa. Figuur 1: Zichtbaarheid van Mars in 2021: http://hemel.waarnemen.com/vannacht/mars.html De komende twee weken staat Mars helemaal in de spotlights. Op 19 februari staat de rode planeet opnieuw erg dicht bij de maan in het zuidzuidwesten. Om 01u00 bedraagt de onderlinge separatie 4.1°. Samen staan ze een klein eindje verwijderd van de Pleijaden, een open stercluster in de vorm van een klein steelpannetje. Op 1 maart staat Mars erg dicht bij de Pleijaden in het zuidwesten. Mars staat dan ongeveer 47° boven de horizon. Is (was) there life on Mars? Op 18 februari zal de Perseverance rover van NASA proberen te landen op het oppervlak van Mars. De rover zal landen in de Jezero krater, waar zich vroeger een meer bevond. Dit is de ideale plek om naar sporen van leven te zoeken. De Jezero krater is 3717km verwijderd van de Gale krater, waar de Curiosity rover zich momenteel bevindt. Ze zullen elkaar dus niet tegenkomen. Perseverance zal zijn exploratie van Mars niet alleen aanvangen. Bevestigd aan de onderkant van de rover is een ingenieus helikoptertje dat de allereerste aangedreven vlucht zal aanvangen. Slechts 82 jaar nadat hier op aarde in 1939 de eerste helikopter, de VS-300, opsteeg in Connecticut, zullen we hetzelfde proberen op een andere planeet! Als dat werkt, breekt er een heel nieuw tijdperk aan voor Marsexploratie. Het is immers niet eenvoudig om een helikopter de lucht in te krijgen in zo’n ijle atmosfeer. De densiteit van de atmosfeer op Mars is ongeveer 1% van de densiteit van de aardamtosfeer. Het oppervlak is bovendien erg koud en stoffig en slecht beschermd tegen straling van de zon. De naam van dit technologisch hoogstandje is dan ook Ingenuity. Helikopters zoals Ingenuity zullen ervoor zorgen dat rovers zich veel sneller kunnen voortbewegen doordat ze het oppervlak eerst kunnen verkennen. Figuur 2: De Perseverance rover De landing van de Perseverance rover zal live te volgen zijn op de YouTubepagina van NASA om 20u15 CET. Deze fase, genaamd “Entry, Descent and Landing” (EDL) duurt slechts 7 minuten. Ongeveer 11km boven het oppervlak zal er een parachute van wel 21m diameter openvouwen die het ruimtetuig moet afremmen tot 1500 km/u. Daarna zal de rover zich losknippen en moet Perseverance met behulp van stuwraketten het laatste stukje alleen afleggen. 20m boven de grond zal de laatste trap van het ruimtetuig de rover, die met kabels bevestigd is, laten zakken tijdens wat het Skycrane maneuver genoemd wordt. Zodra Perseverance de grond voelt, lossen de kabels en kan de rest van het tuig een eindje verderop veilig crashen. Dat het spannend wordt, is zeker: slechts 40% van alle Marsmissies zijn succesvol. Figuur 3: Hier zien we het hoogteprofiel van de Jezero krater. Zoals gezegd zal Perseverance dus naar sporen van (uitgestorven) leven zoeken in de Jezero krater, waar vroeger – in een iets nattere periode van de rode planeet – een meer was. De rover heeft verschillende meetinstrumenten aan boord en zal zich dus niet moeten vervelen op Mars. Zo is er bijvoorbeeld SHERLOC, een UV-spectroscoop, die met zijn loep niet-destructief forensisch onderzoek zal verrichten, op zoek naar organische materialen en mineralen. RIMFAX, het radarinstrument, zal meten hoe de structuur onder het oppervlak eruit ziet door microgolven uit te zenden en de weerkaatste golven terug op te vangen. Er is zelfs een robo-plantje mee! MOXIE is een testmodel dat uit de atmosfeer zal proberen omzetten in zuurstof. Verder zijn er ook een weerstationnetje, een röntgen fluorescentiespectrometer en verschillende camera’s aanwezig. Hopelijk zien we deze instrumenten donderdag niet neerstorten! Sirius – Weetje van de dag Sirius is met zijn schijnbare magnitude van de helderste ster aan onze nachthemel. Sirius is een dubbelster in het sterrenbeeld Canis Major of Grote Hond en flikkert in alle kleuren van de regenboog door zijn grote helderheid en lage positie aan de hemel. Het licht moet dan immers een grote afstand doorheen de atmosfeer afleggen en ondervindt daardoor veel fluctuaties in de brekingsindex, vandaar zijn bijnaam “discoster”. Tot zover de dingen die de meesten onder ons al wisten. Dan kunnen we nu overgaan op het weetje van de dag: de term “dog days” is afkomstig uit de oudheid. De heliakische opkomst (Eng. heliacal rising) van de ster viel samen met de overstroming van de Nijl in het Oude Egypte en met de warmste dagen van het jaar in het Oude Griekenland. Helia-wat? De heliakische opkomst van een ster is een jaarlijks fenomeen waarbij de ster boven de horizon komt vlak voor zonsopgang en dus even kort zichtbaar is voordat de dag aanbreekt. Dit gebeurt nadat de ster een seizoen achter de zon heeft doorgebracht en dus onzichtbaar was. Bij zo een heliakische opkomst knipt de ster dus even “aan” en wordt meteen daarna overspoeld door zonlicht. Niet elke ster heeft dit fenomeen, omdat sommige sterrenbeelden boven de horizon blijven. Bekijk hier een animatie van de heliakische opkomst van Sirius: http://solar-center.stanford.edu/AO/Sirius.mov De Egyptenaren zouden de Egyptenaren niet zijn als ze geen god hadden bedacht voor dit fenomeen. De godin Sopdet (zie figuur 4) werd steeds afgebeeld met een ster boven het hoofd, de hondster, Sirius. Op de dag van de heliakische opkomst van deze ster vierde men het Sothis-feest ter ere van Sopdet. De Grote Hond kunnen we momenteel bewonderen in het Zuiden. Sirius staat een 20-tal graden boven de horizon. Figuur 4: Links: het sterrenbeeld Grote Hond, tegenwoordig te zien in het Zuiden, linksonder Orion. Rechts: de Egyptische godin Sopdet met ster boven het hoofd door Maxim Reckelbus & Sarah Vervalcke