The Hitchhiker’s Guide To The Night Sky - 18/10/2022 18 oktober 2022 Figuur 1: In de nacht van 21 op 22 oktober piekt de meteorenzwerm Orioniden. Kijken doe je best in de vroege ochtend van 22 oktober omstreeks 5u – 6u, dan staat de radiant zo’n 52° hoog. Figuur 2: Kom op dinsdag 25 oktober samen met de VVN kijken naar de zonsverduistering. Het hoogtepunt vindt plaats rond 12u ’s middags, op welk moment de VVN ook voor gebouw S9 van Campus Sterre (UGent) klaar zal staan met een zonnetelescoop. Figuur 3: Op 30 oktober staat Mars stationair aan de hemel. De planeet is momenteel ideaal om waar te nemen en lijkt extra groot door een telescoop. Mars komt reeds op omstreeks 20u en blijft de hele nacht zichtbaar. De werkgroep sterrenkunde brengt The Hitchhikers’s Guide To The Night Sky terug! Zie het als een tweede seizoen waarin het ontdekken van de sterrenhemel verder gaat. We proberen u opnieuw wegwijs te maken aan de hemel door mooie verschijnselen onder de loep te nemen, zowel in een kort overzicht bovenaan de blogpost, als in een uitgebreidere uitleg in de blogpost zelf. 1 Meteorenzwerm: Orioniden Je hebt het sterrenbeeld ongetwijfeld al eens gezien op een heldere winteravond: Orion, de jager. De drie felle sterren op zijn riem pronken aan de hemelsfeer om een herkenbaar beeld te creëren.In dit sterrenbeeld bereikt op 21-22 oktober de jaarlijkse meteorenzwerm de Orioniden zijn hoogtepunt. Op deze nacht zou je tot wel 20 meteoren per uur kunnen zien! Als je deze goed wil waarnemen, zal je wel tot een uur of 1 ’s nachts moeten wachten om een goed zicht erop te hebben. Kijk je dan in oost-zuidoostelijke richting, dan vind je de riem van Orion. Volg je dan het sterrenbeeld richting zijn knuppel, dan passeer je Betelgeuse, daarover straks meer. Eens aan de knuppel gearriveerd, kijk je in de juiste richting voor de meteorenzwerm. Nu moet je enkel nog wachten om wat spectaculaire vallende sterren te zien! Maar wat zijn zo’n vallende sterren eigenlijk? Geen zorgen, de sterren blijven, in tegenstelling tot de term, mooi op hun plaats aan de hemel. We moeten kometen aanduiden als verantwoordelijken voor dit tafereel. Deze krijgen bij het passeren van de zon een spectaculaire staart aan water, ijs en stof door de hitte van de zon. Zo’n staart kan tot wel enkele miljoenen kilometers lang worden!Dit stof uit de staart blijft dan in een baan om de zon hangen. Wanneer de Aarde hier jaarlijks door passeert branden de stofdeeltjes op in onze atmosfeer en krijgen we prachtige vallende sterren (meteoren) te zien. De komeet verantwoordelijk voor de Orioniden is de befaamde komeet van Halley. Deze keert regelmatig terug en kan elke 75 jaar met het blote oog gezien worden. Edmond Halley was de eerste die zich dit realiseerde, dus isde komeet naar hem vernoemd. Voor de volgende verschijning van de komeet zal je wel wat geduld moeten hebben, deze wordt namelijk pas in 2061 verwacht.Het is ook mogelijk dat zo’n brokstuk1 groot genoeg blijkt te zijn om door de aardse atmosfeer te geraken en op het oppervlak in te slaan. We spreken dan niet langer over een meteoor, maar een meteoriet. Fun fact: meteorieten zijn één van de meest gangbare verklaringen voor leven op Aarde. Deze zouden grote hoeveelheden water op Aarde gebracht kunnen hebben. Daarbij zouden er misschien ook wat complexe moleculen meegeslopen kunnen zijn die de bouwstenen zouden vormen voor DNA, dé cornerstone van het leven. Verder wil ik jullie ook nog wat vertellen over Orion, niet de mythologische figuur (niet bepaald ons expertisegebied), maar het sterrenbeeld zelf. Naast de drie heldere sterren in zijn riem bevat deze nog twee heel interessante sterren: Betelgeuse en Rigel. Betelgeuse is een rode superreus en één van de helderste sterren aan de hemel. Deze ster heeft een oppervlakte- temperatuur van een 3600 K, wat ze ongeveer 2000 K koeler maakt dan onze eigen ster. Wat Betelgeuse zeer interessant maakt, is dat de helderheid ervan af en toe sterk afneemt. Sterren in hun late levensfasen (zoals rode superreuzen) spuwen af en toe grote hoeveelheden stof uit die, als zo’n stofwolk richting de Aarde gericht is, Betelgeuse schijnbaar doen afzwakken in helderheid.Verder hebben we ook nog Rigel. Deze kan in de rechterknie van Orion gevonden worden en is ook een zeer heldere ster. Dit is een blauwe superreus. Opnieuw vertelt de kleur ons iets over de temperatuur. In tegenstelling tot elke kraan op Aarde correspondeert blauw met een zeer hete ster en rood met een koele. Rigels oppervlaktetemperatuur zou zo’n 12000 K bedragen, dat is meer dan twee keer zo heet als onze zon! Rigel wordt ook wel een lichtblauwe variabele ster genoemd omdat de helderheid hiervan regelmatig pulseert.Deze pulsatie is te klein voor het menselijk oog om te zien maar kan met goede apparatuur gedetecteerd worden. Bonusplaneetje: Als bonus kan je ook nog Mars goed zien. Deze zal zich net boven de knuppel van Orion bevinden, tussen de hoorns van de stier. 2 Gedeeltelijke zonsverduistering 25/10 Na een weekendje naar meteoren gekeken te hebben, wil je misschien wel eens iets overdag kunnen zien. Op dinsdag 25 oktober wordt een gedeeltelijke zonsverduistering verwacht. Hierbij zal de maan voor de zon schuiven om op zijn hoogtepunt ongeveer 30% van de zon te bedekken. De zonsverduistering zal iets na 12u zijn hoogtepunt bereiken. We zullen hier uiteraard ook met de VVN aan de S9 klaarstaan met wat eclipsbrillen en een telescoop om dit spektakel te bekijken2. Wil je toch meer zien van de zonsverduistering? Dan moet je naar IJsland, India, het Midden-Oosten of Rusland zoals hier te zien is op de NASA eclipskaart: Zonsverduisteringen zijn het gevolg van de Maan die net zo tussen ons en de Zon beweegt dat ze ons zicht op de Zon blokkeert. Moesten de Aarde, Zon en Maan alle drie mooi in hetzelfde vlak bewegen, dan zouden we ongeveer elke maand een zonsverduistering krijgen. In realiteit zijn al deze vlakken een beetje gekanteld. Zo maakt de Maan een hoek van 5,14° met de ecliptica (draaivlak om de Zon) . Hierdoor worden zonsverduisteringen, laat staan volledige, een heel stuk zeldzamer aangezien de Maan op zijn gekantelde baan net door de ecliptica moet passeren wanneer dat snijpunt (node op afbeelding) naar de Zon gericht is. Bonusplaneetje: Venus staat op dat moment ook vlakbij de maan en zon. Al zal je deze niet kunnen zien, ze is er in spirit! 3 Stationaire Mars Op 30 oktober kunnen we nog een vrij zeldzaam fenomeen verwachten: Mars zal op die avond stil lijken te staan aan de hemel en in de nachten erna zelfs achterwaarts lijken te bewegen! De volgende keer dat we dit kunnen verwachten, zal pas in 2025 zijn. Maar hoe kan zoiets nu?Dat heeft alles te maken met orbitale mechanica en de gevolgen van alles eigenlijk maar op de hemelsfeer te kunnen zien. Op deze figuur kan je de beweging van Mars en de Aarde rond de Zon zien, alsook de schijnbare beweging van Mars aan de hemelsfeer. Je ziet dat Mars dus een “ellipsje” zal beschrijven alvorens terug rechtdoor te bewegen. Hierover kan ik voor de rest vrij weinig vertellen, enkel dat de zoekterm “Stationary Mars (of eigenlijk planet)” een absoluut mijnenveld is, gevuld met astrologie-artikels. Blijkbaar zal de stationaire planeet bepaalde karaktertrekken enorm versterken? Voetnoten: Moet niet per se van een komeet zijn.Hopelijk is het niet te bewolkt, fingers crossed!