The Hitchhiker's Guide To The Night Sky

Figuur A: Een samenstand van Mars, de maan en de tweeling, op 16 mei in het westen.

Figuur B: Kijk op 10 juni tussen 11u15 en 13u25 naar de zonsverduistering. Het verloop zoals waargenomen vanuit Brugge staat hiernaast weergegeven. Tijdstippen en percentage van verduistering wijken heel licht af voor waarnemers vanuit andere locaties uit België.

So long and thanks for all the fish!
–
Douglas Adams

Wegens het naderende begin van de examens zal dit de laatste post zijn! We hopen dat we enkelen onder u hebben kunnen inspireren om met een frisse blik naar de sterrenhemel te kijken. We wensen alle studenten goede moed voor de examens en een vlotte vaccinatie.

ISS overgang (niet ontiegelijk vroeg in de ochtend)

Op 14 mei om 22u50 (Brussel) kunnen we het ISS zien opkomen boven het zuidzuidwesten en zien ondergaan in het oosten. De overgang duurt ongeveer 5 minuten, en het ISS zal nooit hoger dan boven de horizon komen. De andere overgangen in mei gebeuren ‘s nachts of erg vroeg ‘s ochtends.

A: Samenstand Mars, de maan, Castor & Pollux

Zondag 16 mei krijgt de tweeling (sterrenbeeld Gemini) bezoek van zowel Mars als de maan. De dichtste nadering van Mars en maan gebeurt voor ons bij daglicht, maar het zal ‘s avonds laat ook nog zeker de moeite zijn om eens in de richting van het westnoordwesten te kijken. De maan is slechts voor 15% verlicht. Ideaal dus! De twee helderste sterren in Gemini zijn Castor en Pollux en vormen de hoofden van de gelijknamige tweeling. Maar weet u nog wie Castor en Pollux waren? Een klein beetje mythologie, voor de liefhebbers…

Zoals steeds, had Zeus een oogje laten vallen op een mooie vrouw, Leda, en om zijn echtgenote Hera te misleiden, transformeerde Zeus in een zwaan om Leda het hof te maken. Daar zijn 2 kinderen uit voortgekomen: Castor en Pollux. Door de vermomming van Zeus zouden ze uit eieren geboren zijn. Volgens één versie van de mythe was Castor de zoon van Leda en haar sterfelijke echtgenoot en Pollux het halfgodkindje van Leda en Zeus. De twee broers duiken verschillende keren op in de Griekse mythologie. Zo zouden ze onder andere samen met de argonauten op zoek gegaan zijn naar het gulden vlies. In kunsthistorische context worden Castor en Pollux vaak geassocieerd met paarden. U ziet ze vaak afgebeeld met helmen, speren en paarden.

Pollux was een halfgod en dus onsterfelijk. Op het sterfbed van Castor vroeg hij aan papa Zeus of hij zijn broer ook onsterfelijk kon maken, zodat ze voor altijd samen konden blijven. Vervolgens werden ze aan de hemel geplaatst als het sterrenbeeld Gemini, de tweeling. Castor en Pollux hadden overigens nog 2 zussen: Helena (de Helena die een belangrijke rol speelt in de Trojaanse oorlog!) en Clytaemnestra.

Tot slot: Pollux is de ster die meest naar het westen ligt.

Saturnus is stationair

Zondag 23 mei bevindt Saturnus zich in een stationair punt. Het stationair punt van een buitenplaneet is het begin van diens oppositielus, waarbij de planeet dus achteruit lijkt te bewegen, ook al beweegt ze in dezelfde richting als de Aarde! Dit achteruitbewegen noemt men een retrograde beweging, maar in dit geval is het dus slechts een schijnbare retrograde beweging. Hoe dit komt, wordt getoond in onderstaande figuur. Saturnus beweegt op een wijdere baan en heeft een lagere baansnelheid dan de Aarde, waardoor de Aarde deze planeet kan inhalen. Saturnus lijkt dan te vertragen, stil te staan en van richting om te keren.

Dezer dagen komt Saturnus rond 3u ‘s nachts boven de horizon en is dus vroeg in de ochtend nog zichtbaar in het zuidzuidoosten als een heldere “ster”. Ten oosten daarvan kunnen we ook Jupiter zien.

Totale maansverduistering

Bij een maansverduistering staan de zon, aarde en maan opgelijnd. Zoals in de volgende figuur te zien, worden schaduwen achter de aarde gecreëerd doordat het zonlicht wordt tegengehouden door de aarde zelf. Meer specifiek gaat het om twee schaduwen, namelijk de kernschaduw of umbra en bijschaduw of penumbra. De kernschaduw is het donkerst omdat daadwerkelijk de zon hier helemaal niet kan reiken. De bijschaduw is minder donker, aangezien het licht van de zon daar wel nog rechtstreeks geraakt, maar niet van het volledige zonsoppervlak, waardoor het wel nog steeds om een schaduw gaat.

Wanneer de maan door de bijschaduw beweegt gebeurt op zich niet veel spectaculair. De maan zal iets minder zonlicht reflecteren richting aarde, maar ziet er wel nog hetzelfde uit als anders. Het is pas wanneer de maan de kernschaduw betreedt dat geleidelijk aan meer van de maan verduisterd zal worden. Op dat moment zie je effectief het deel van de maan dat zich in de kernschaduw bevindt zo goed als niet, en blijft er een kleiner wordende maansikkel over. Op het moment dat de maan volledig de kernschaduw in gaat zal plots het verduisterde deel (wat dan eigenlijk de hele maan is) terug zichtbaar worden als een bruin-rode lichtzwakke volle maan. Werkelijk prachtig om waar te nemen! Bij het uitreden van de maan uit de kern- en bijschaduw keert het proces om.

De maansverduistering van 26 mei is een totale maansverduistering, waarbij tijdens het hoogtepunt de maan zich volledig binnenin de kernschaduw bevindt. De verduistering zal zich in plaatselijke Belgische tijd voordoen tussen 10u48 (binnentreden bijschaduw) en 15u50 (verlaten bijschaduw). De oplettende lezer heeft door dat de maansverduistering dus niet te zien zal zijn vanuit België. Een volle maan staat immers steeds rond middernacht aan de hemel. Waarnemers vanuit Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Oost-Azië hebben meer geluk. Voor de volgende totale maansverduistering die zichtbaar is vanuit België hoeven we gelukkig maar een jaartje op onze honger te zitten. Op 16 mei 2022 kunt u vanuit België immers genieten van een nieuwe maansverduistering.

Na deze wetenschappelijke uitleg over de maansverduistering is het tijd voor wat sensatie. Misschien herinnert u zich wel de roze supermaan uit ons vorige artikel? Daar legden we al haarfijn uit wat die woorden precies betekenen en waarom ze eigenlijk niet per se ‘super’ zijn. Wel, goed nieuws, want ook de maan van 26 mei zal hoogstwaarschijnlijk een speciale naam krijgen! Voorlopig houden de media zich nog stil, maar de kans is vrij groot dat ergens in de komende weken artikels zullen verschijnen die onze geliefde maan zullen bestempelen als ‘super bloemen bloedmaan’.

De reden daartoe zullen we samen uitpluizen. Aangezien voor een maansverduistering altijd een volle maan vereist is, krijgt de maan sowieso een speciale naam, afhankelijk van de maand waarin de volle maan plaatsvindt. In mei wordt een volle maan een bloemenmaan genoemd. Vervolgens komt de term bloedmaand van de – effectief aanwezige – rode kleur die de maan krijgt wanneer ze volledig in de aardschaduw verdwijnt. Daarboven hebben we ook nu opnieuw te maken met een supermaan. Tijdens de maansverduistering bevindt de maan zich opnieuw in haar perigeum, net zoals tijdens de roze supermaan, waardoor ze ook op dat moment 7% groter is.

Deze uitgebreide titel die aan de maan wordt toegekend is opnieuw vrij misleidend. Ja, de maan is 7% groter dan gemiddeld, maar met het blote oog is dat eigenlijk niet te onderscheiden van een ‘normale’ maan. Toch moet ik voor één keer toegeven aan de sensatie, want het gaat om een maansverduistering! Het stukje bloedmaan klopt dus wel volledig. Daarenboven is naar de maan kijken altijd de moeite waard!

B: Gedeeltelijke zonsverduistering

We hebben het een paar maand geleden al even aangehaald, maar het kan geen kwaad om dit astronomisch evenement nog even aan te halen. 10 juni zal er in onze streken een partiële eclips te zien zijn! Deze zonsverduistering is “totaal" nabij de Noordpool, maar ook daar zal het geen zogenaamde “totale” eclips zijn, maar een ringvormige, omdat de project van de maan op het vlak van de hemel net een tikkeltje te klein is om het zonoppervlak helemaal te bedekken. De zon zal dus nog als een smalle ring te zien zijn, waardoor er geen corona zichtbaar wordt. Wij zullen hier in België uiteraard geen ring zien. Bij ons wordt er op het maximum “slechts” een hap van tussen de 12,3% (Luxemburg) en 16,9% (kuststreek) uit het zonoppervlak genomen (zie onderstaande figuur). De eclips vindt plaats van 11u15 tot 13u25 midden Europese zomertijd (dat is onze tijd). Vergeet geen eclipsbrilletje te voorzien! Het is erg gevaarlijk om zonder de juiste bescherming naar de zon te kijken.