Rosalind Franklin 25 juli 2020 Vandaag, exact 100 jaar geleden, werd Rosalind Franklin geboren. Franklin was een Britse chemica die een belangrijke rol speelde in de ontrafeling van het menselijk DNA. Ondanks haar slimme geest en baanbrekend werk, zou ze het toonbeeld bij uitstek worden van seksisme in de wetenschappelijke wereld. Rosalind Franklin werd geboren in een hecht joods gezin in Londen. Haar vader, een bankier met hoog aanzien, ziet de kleine Rosalind graag in de voetsporen treden van de andere vrouwen in zijn familie. Hij hoopt dat ze na haar middelbare schooltijd zal kiezen voor een leven als sociaal werkster, zodat ze zich kan inzetten voor de minderbedeelden in de gemeenschap. Franklin loopt echter school in de Sint Paul’s Girls School in Londen, één van de weinige meisjesscholen die fysica en chemie aanbieden. Deze wetenschappen interesseren Franklin mateloos en al snel wordt haar duidelijk dat ze niets liever wil dan haar leven te wijden aan de wetenschap. Ze doorstaat met succes de toelatingsproef van de Universiteit van Cambridge en schrijft zich in voor een opleiding natuurwetenschappen. Haar vader is niet erg blij met deze beslissing en weigert haar universitaire studies te betalen. Pas wanneer een tante voorstelt de kosten van de opleiding op zich te nemen en Franklins moeder een goed woordje doet bij vader Franklin, krijgt ze alsnog zijn zegen voor een carrière in de wetenschappen. In 1941, wanneer Wereldoorlog II in volle gang is, behaalt ze haar diploma natuurwetenschappen aan de Universiteit van Cambridge met als specialisatie fysische chemie. Ze krijgt meteen een beurs voor een doctoraat aangeboden. Het oorlogsklimaat van toen kan ze, als jonge joodse vrouw, niet negeren. Bijgevolg begint ze in 1942 onderzoek te verrichten naar steenkool. Deze brandstof was immers onontbeerlijk in tijden van oorlog. Franklin onderzoekt onder andere de poreusheid van steenkool, vooral omdat zo kon worden nagegaan hoe men de efficiëntie van deze belangrijke brandstof kon verhogen tijdens het verbrandingsproces. Haar inzet tijdens de oorlog beperkt zich trouwens niet enkel tot het labo. Franklin is eveneens deel van het “Air Raid Precautions”-team. Als opzichter was het haar taak om bij een aankomende luchtaanval de alarmen te doen luiden, inwoners in veiligheid te brengen, de kwaliteit van gasmaskers te controleren… DNA Blues Net na de oorlog rondt Franklin haar doctoraat met als titel “The physical chemistry of solid organic colloids with special reference to coal” af en vertrekt naar Parijs. Hier maakt ze kennis met röntgendiffractietechnieken in de kristallografie, wat later heel belangrijk zal blijken in haar baanbrekende onderzoek naar DNA. Het is een compleet ander gebied van de fysica die Franklin uitermate bevalt. Ze blijft er drie jaar om meer te weten te komen over deze interessante en voor haar nieuwe techniek. In 1948 trekt ze opnieuw naar Engeland met een duidelijk doel voor ogen: de technieken die ze in Parijs leerde, toepassen op biologische structuren. Ze krijgt bij het King’s College in Londen, op dat moment de voorloper in dit onderzoeksgebied, de leiding over een onderzoeksgroep die zich toelegt op DNA. Franklin krijgt het echter niet makkelijk in een wereld gedomineerd door mannen en ze voelt zich niet goed in het vrouwonvriendelijke klimaat. De cafetaria in het King’s College bijvoorbeeld, was enkel toegankelijk voor mannen. Dezelfde regel gold in pubs. Franklin geraakt zo wat geïsoleerd van de rest van haar onderzoeksgroep. Als haar mannelijke collega’s samen gaan lunchen of na de uren nog wat bijpraten op café, kan Franklin daar niet bij zijn. Mede door een gebrek aan sociaal contact krijgt ze geen of weinig respect van haar mannelijke collega’s. Naast de onderzoeksgroep van Franklin is er nog een andere onderzoeksgroep actief in het King’s College die zich toelegt op DNA. De leider van deze groep, Maurice Wilkins, heeft het niet erg begrepen op Franklin. Hoewel Franklin en Wilkins op gelijke voet staan, behandelt hij haar als de ‘assistente’ van één van Franklins medewerkers. De persoonlijke vete tussen Franklin en Wilkins zorgt ervoor dat er amper of geen communicatie is tussen hen. Ondanks de vele spanningen op de werkvloer, werkt Franklin verder. Ze gebruikt de kennis die ze opdeed in Parijs en past de techniek van röntgendiffractie toe op de structuur van DNA. Zo maakt ze de wereldberoemde foto die nu bekendstaat als “Photograph 51”. De beroemde “Photograph 51”, gemaakt door Franklin met behulp van de röntgendiffractietechniek. Ze ontdekt verder op basis van de beelden die ze maakt dat de “ruggengraat” van het DNA aan de buitenkant van het molecuul ligt en dat de helix van het molecuul uit twee strengen bestaat. Het ontbrekende puzzelstukje vindt ze echter niet. Het blijft voor haar een raadsel hoe de stikstofbasen binnenin de helix met elkaar verbonden zijn. Plagiarism, my dear Watson Op hetzelfde moment proberen James Watson en Francis Crick – u tegenwoordig allen bekend – eveneens de stuctuur van het DNA te achterhalen. Beide wetenschappers werken bij de Universiteit van Cambridge en waren dus concurrenten van Wilkins en Franklin. Watson en Crick slagen er evenmin in om het probleem van de DNA structuur te kraken. Dat verandert wanneer Wilkins in januari 1953 in het geheim “Photograph 51” aan de concurrentie laat zien. Op basis van dit beeld bouwen Watson en Crick een DNA-model die de welbekende dubbele helix structuur vertoont. Ze publiceren hun doorbraak in Nature, zonder enige vermelding van Franklins bijdrage, en gaan de geschiedenis in als dé ontdekkers van de structuur van het DNA. Franklin, die tijdens haar leven nooit te weten komt dat haar werk gebruikt werd door Watson en Crick, erkent haar nederlaag en legt zich toe op iets totaal anders: het bestuderen van virussen (o.a. het tabaksmozaïekvirus en het poliovirus). Ze verricht pionierswerk in de moleculaire structuur van virussen, maar haar tweede carrière is geen lang leven beschoren. [1] In 1956 wordt eierstokkanker vastgesteld bij Franklin. Hoogstwaarschijnlijk een gevolg van het jarenlange werken met röntgenstraling zonder enige vorm van bescherming. Ze overlijdt in 1958 op slechts 38-jarige leeftijd. Vier jaar na Franklins overlijden, krijgen Watson, Crick én Wilkins de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde voor “hun ontdekkingen betreffende de moleculaire structuur van nucleïnezuren en diens significantie voor de informatieoverdracht in het leven”. Of Franklin op eigen houtje de structuur van DNA gevonden zou hebben, blijft voer voor discussie. Ook is het zo dat Nobelprijzen nooit post mortem worden uitgereikt en Franklin sowieso geen Nobelprijs meer ontvangen zou hebben. Feit is wel dat ze erkenning verdient voor haar cruciale bijdrage in het onderzoek van Watson en Crick. Het moge duidelijk zijn dat haar werk veel te weinig naar waarde geschat werd én wordt. Willen we iets afspreken om deze miskenning alsnog recht te zetten? De volgende keer dat u Watson en Crick hoort noemen als ontdekkers van het DNA, wilt u hier dan de naam van Rosalind Franklin aan toevoegen? Dat mag in stilte, maar gerust ook luidop. Bronnen: https://www.britannica.com/biography/Rosalind-Franklin https://www.nationalgeographic.com/news/2013/5/130519-women-scientists-overlooked-dna-history-science/ https://www.nemokennislink.nl/publicaties/rosalind-franklin-de-miskende/ https://www.yourgenome.org/stories/giants-in-genomics-rosalind-franklin [1] Aaron Klug, een toenmalige collega van Franklin, zet haar werk over virussen voort en ontvangt hier later de Nobelprijs voor Scheikunde voor. door Fleur Hubau