Ernest Solvay

We hoeven het niet altijd ver van huis te zoeken om grote personen in de
wetenschap te vinden. 98 jaar geleden, op 26 mei 1922, stierf onze landgenoot
Ernest Solvay in Elsene, Brussel. Vandaag nemen we de tijd om even toe te
lichten waarom hij, ondanks het feit dat hij als scheikundige en grootindustrieel
niet zozeer rechtstreeks grote ontdekkingen in de fysica verwezenlijkt heeft, toch
de schijnwerper verdient voor zijn enorme bijdragen tot de wetenschap in het
algemeen, en in het bijzonder ook tot de fysica.

Op 16 april 1838 werd Ernest Gaston Joseph Solvay geboren in Roosbeek,
een stadje in Waals-Brabant. Zijn opleiding verliep helemaal niet gesmeerd,
omwille van gezondheidsproblemen moest hij die zelfs stopzetten. Op 21-jarige
leeftijd belandde hij in de gasfabriek van zijn nonkel. Zijn interesse in chemie
wierp echter zijn vruchten af, en hij ontdekte een nieuw procedé om soda (natriumcarbonaat)
te vervaardigen. Dit was de basis voor het stichten van het
bedrijf Solvay et Compagnie in 1863, dat zou uitgroeien tot een industrieel wereldbedrijf
in chemische processen, en een fortuin zou opleveren. Vandaag nog
steeds, meer dan 150 jaar na stichting, staat het bedrijf in de BEL 20 genoteerd.


De eerste fabriek (1863) van Ernest Solvay en zijn broer in een deelgemeente
van Charleroi. Vandaag de dag zijn er zo’n 70 fabrieken operationeel
wereldwijd.

Dat Ernest Solvay een groot man was voor de wereld van de scheikunde,
daar bestaat geen twijfel over. Ernest Solvay was echter veel meer dan dat. 
Zijn interesses waren zeker niet beperkt tot de chemie, en zijn plaats binnen
de industriële maatschappij van zijn tijd bracht veel stof tot denken. Hij was
uitermate begaan met de politieke problemen, ontstaan door de tegenstelling
tussen het oude liberale vrijheidsidee en het illusoire collectivisme van de socialisten.
In ieder geval, hij bewees zich als voorbeeldig werkgever door veel sociale
maatregelen door te voeren, zelfs nog voor ze verplicht werden. We hebben het
dan over de achturendag, betaalde vakantie, arbeiderspensioen, . . . Uiteindelijk
probeerde hij zelfs zijn sociale idealen te realiseren via de politiek, en werd
tweemaal verkozen als senator voor het arrondissement Brussel.
In de wijk Elsene in Brussel is Solvay waarschijnlijk het meest bekend om het
beroemde art-nouveau Hotel Solvay van architect Victor Horta aan de Louizalaan.


Links: Hotel Solvay, een herenhuis dat tegenwoordig UNESCO-werelderfgoed
is. Rechts: Hotel Métropole aan het De Brouckèreplein in Brussel.
Het 125 jaar oude vijfsterrenhotel heeft onlangs aangekondigd zijn deuren definitief
te sluiten, als gevolg van de aanleg van een voetgangerszone, de aanslagen
van 2016 en meer recentelijk de coronacrisis.

‘The bigger picture’ was een concept dat Ernest Solvay toepaste in zijn werk als filantroop in de politieke sector, maar daar hield het zeker niet op. Het
fortuin dat hij verdiende met zijn industriële successen werd gebruikt om de
wetenschap in zijn geheel te steunen, vooral aan de ULB, waar hij de bouw
en werking van nieuwe instituten voor fysiologie en sociologie fundeerde. Het
voornaamste waarvoor we hem dankbaar zijn vanuit de fysica, was de oprichting
van het Internationaal Instituut voor Fysica en Chemie. Dit kwam er na een
conferentie in 1911 die georganiseerd was door Solvay, om kennis over fysica en
chemie te vergaren zonder daarbij andere gebieden van de wetenschap uit te
sluiten.

De Solvay-conferenties

De conferenties die hieruit volgden zijn meer dan waarschijnlijk de meest bekende
conferenties van chemie en fysica ter wereld. De fundamenten van de
moderne natuurkunde werden hier gelegd. De eerste Solvay-conferentie, voorgezeten
door Hendrik Lorentz, vond plaats in 1911 in het luxeuxe hotel Métropole
in Brussel. Hier werden de deelnemers met veel aanzien ontvangen door koning
Albert en koningin Elizabeth. De conferentie had als onderwerp ‘La théorie
du rayonnement et la quanta’ en betrof de verschillen tussen de klassieke – en
kwantumfysica. Dit was de allereerste mondiale natuurkunde-conferentie over,
met als bekendste aanwezigen Marie Curie, Albert Einstein, Henri Poincaré,
Max Planck, Ernest Rutherford, en Maurice de Broglie. Het totaal van 24
aanwezigen was samen goed voor maar liefst tien Nobelprijzen.


De groepsfoto’s die op iedere Solvay-conferentie genomen werden,
zijn waarschijnlijk de meest iconische foto’s in de geschiedenis van de moderne
wetenschap. Dit niet alleen vanwege het indrukwekkende aantal genieën op één
plaats, maar ook omdat er, ondanks het oplaaiende nationalisme in die tijd,
Duitsers, Fransen en Engelsen losjes met elkaar omgingen. Deze dateert uit
1911. Dit veranderde bij de derde conferentie in 1921, Duitse wetenschappers
werden toen geweerd.

De meest beroemde vond plaats vijf jaar na de dood van Solvay in oktober
1927, met als onderwerp ‘Electrons et photons’. Deze vijfde editie betekende
voor het eerst sinds de Eerste Wereldoorlog de terugkeer van de Duitse
geleerden naar Brussel. Naast Einstein, kwam hier ook de nieuwe veelbelovende
generatie kwantumgeleerden naar toe: Heisenberg, Dirac en Schrödinger.
Tussen 1924 en 1927 formuleerden deze fysici alledrie een coherente kwantumtheorie.
Heel wat stof om over te discussiëren dus. En dit allemaal onder het
scherpe oog van Albert Einstein, die zich niet kon neerleggen bij de fundamentele
onzekerheden die deze nieuwe theorie met zich meebracht. Het was de
‘School van Kopenhagen’ olv Bohr tegen Einstein, nagenoeg een éénmansshow
(https://en.wikipedia.org/wiki/Bohr-Einstein_debates).


One conference to rule them all, one conference to find them, one
conference to bring them all and in the darkness bind them. De vijfde Solvay-conferentie
in 1927, beroemd van het filosofisch debat tussen Einstein (midden)
en Bohr (tweede rij rechts). 17 van de 29 aanwezigen zullen uiteindelijk een
Nobelprijs verdienen of al één op hun naam hebben. Kleuring van deze plaat
gebeurde door de Zweedse artieste Sanna Dullaway.

De Solvay-conferenties gaan vandaag de dag nog steeds door in cycli van
drie jaar, waarbij het eerste jaar gereserveerd is voor fysica en het derde voor
chemie met daartussen een jaartje rust. Zij die op de VVN-filmavond aanwezig
waren vorig semester, wisten dit natuurlijk allemaal al. Als je meer wil weten
over die beroemde Solvay-conferenties is de documentaire “Kwantumrevolutie“
van Vincent Langouche, opgenomen in de Métropole in Brussel, een absolute
aanrader!
We kunnen dus met zekerheid stellen dat Ernest Solvay een invloed gehad
heeft op een ruim gala aan zaken, gaande van de sociale en politieke problemen
van de industriële maatschappij, chemische uitvindingen die zouden leiden tot
een wereldbedrijf, tot de toon zetten voor het organiseren van een mondiale
organisatie om de wetenschap in zijn geheel vooruit te helpen. Hoe dan ook,
een Belg om fier op te zijn.

Bronnen:

door Thibault Spiessens, Lukas Devos en Bastiaan Aelbrecht